Decentrale volksvertegenwoordigingen, zoals de gemeenteraad en de Provinciale Staten, vertegenwoordigen de inwoners van de desbetreffende gemeente of provincie. Vertegenwoordiging is een belangrijk uitgangspunt van ons politieke systeem. Helaas zijn niet alle groepen in de samenleving even goed vertegenwoordigd. Dit kan ertoe leiden dat sommige mensen zich niet herkennen in de politiek of afstand voelen hiertoe. Terwijl een politiek systeem juist gebaat is bij een volksvertegenwoordiging waarin iedereen zich vertegenwoordigd weet. Hoe zorgen we voor een diverse groep politieke ambtsdragers? En hoe creëren we een inclusieve politieke cultuur waarbinnen iedereen tot zijn of haar recht komt en wordt gerespecteerd?
Iedereen moet zich vertegenwoordigd voelen
Voor het democratisch draagvlak is belangrijk dat iedereen die in Nederland woont en kiesrecht heeft, zich vertegenwoordigd voelt door de politiek. Wanneer specifieke groepen in de samenleving niet kunnen of willen meedoen, komt het vertrouwen en de legitimiteit van onze democratie onder druk te staan. Ondervertegenwoordiging van bepaalde groepen heeft een zichzelf versterkend effect: mensen die zich minder betrokken voelen bij de politiek, stellen zich ook niet snel kandidaat. En omdat mensen zich niet kandidaat stellen, zijn zij ook niet of minder betrokken.
Vier groepen waar het ministerie extra aandacht voor heeft
Na 100 jaar kiesrecht zijn vrouwen in de politiek al lang geen uitzondering meer. Ontelbare vrouwen hebben in de afgelopen eeuw gebruik gemaakt van hun actieve en passieve kiesrecht en Nederland ten goede veranderd. Toch zijn er flinke verschillen tussen functies en bestuurslagen en is de vrouw/man-balans op veel posities nog niet in evenwicht. Vrouwen zijn in politieke ambten en besluitvorming nog altijd ondervertegenwoordigd.
Betere man/vrouw-verhouding
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties streeft over de hele linie naar een grotere vertegenwoordiging van vrouwen in het decentraal bestuur. De inzet is erop gericht dat de man/vrouw-verhouding in het openbaar bestuur beter in balans komt. Streven is dat die verhouding zich in de toekomst stabiliseert tussen de 40 en 60 procent. Die doelstelling heeft de minister in juli 2019 geformuleerd in een brief aan de Tweede Kamer. Om deze doelstelling te bereiken subsidieert het ministerie onder andere de organisatie Stem op een vrouw die een mentorprogramma heeft opgezet voor vrouwelijke aspirant politici.
De Staat van het Bestuur geeft ook mooie inzichten als het om actuele cijfers ten aanzien van de man/vrouw-verhouding in het openbaar bestuur.
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ziet dat het aandeel mensen met een migratieachtergrond achterblijft wanneer het gaat om deelname aan het decentraal bestuur. Uit de Staat van het Bestuur 2024 blijkt dat 5,9 procent van alle raadsleden een migratieachtergrond heeft. Voor wethouders is dat 3 procent en voor burgemeesters 4 procent. Het ministerie vindt dat ook deze doelgroep evenredig zou moeten zijn weerspiegeld in de volksvertegenwoordiging.
Drempels wegnemen
Daarom wordt bekeken tegen welke drempels mensen uit deze groep aanlopen wanneer zij politiek actief willen worden en hoe deze drempels kunnen worden weggenomen. Dit doet het ministerie door onderzoeken te subsidiëren en aandacht te blijven vragen voor deze ondervertegenwoordiging. Het ministerie laat momenteel een essaybundel opstellen waarin aandacht is voor het 40-jarig kiesrecht voor niet-ingezeten. In deze essaybundel worden ook de ervaringen van mensen met een migratieachtergrond gedeeld die als volksvertegenwoordiger actief zijn of zijn geweest.
Iedereen heeft het recht om deel te nemen aan politiek en bestuur, ook als je een (zichtbare of onzichtbare) fysieke beperking hebt. Onze maatschappij moet toegankelijk zijn voor iedereen, of je nu bijvoorbeeld in een rolstoel zit, visueel beperkt bent of geen beperkingen hebt. Het ministerie zet zich in om samen met partners belemmeringen weg te nemen zodat mensen met een fysieke beperking politiek mee kunnen doen. Dit gebeurt onder meer door een mentorprogramma te subsidiëren waarbij deelnemers kennis en ervaring kunnen opdoen over hoe het is om actief deel te nemen aan de politiek.
Diversiteitsplein: platform om elkaar te ontmoeten
Ook geeft het ministerie informatie hoe politieke ambtsdragers met een beperking worden ondersteund zodat zij in dezelfde uitgangspositie zijn of komen als ambtsdragers zonder beperking. Denk hierbij aan specifieke reiskostenvergoedingen, voorzieningen als brailleregels of gebarentolken, of een aanspraak op een praktische ondersteuner. Maar het kan ook gaan over de samenloop van de vergoedingen uit het politieke ambt en hun arbeidsongeschiktheids- of bijstandsuitkering. Antwoorden op dit soort vragen zijn te vinden op een speciaal platform dat het ministerie heeft laten ontwikkelen: het Diversiteitsplein. Op dit platform kunnen deelnemers (mensen met een beperking die politieke ambities hebben) ook met elkaar in gesprek om tips uit te wisselen en elkaar te inspireren.
Zie ook:
Diversiteitsplein: platform met specifieke informatie voor mensen met een beperking die de (lokale) politiek in willen en waar ruimte is voor ontmoeting en het uitwisselen van tips en ervaringen
De laatste tijd lijkt de term ‘diplomademocratie’ een vlucht te nemen. En dat terwijl in Nederland de enige functie je kan uitoefenen zonder diploma die van een (decentrale) ambtsdrager is. Er bestaan in principe geen speciale vereisten om raadslid te worden. Dit komt voort uit het principe van lekenbestuur zoals dat in Nederland wordt gehanteerd. Dit principe komt erop neer dat iedereen kan en mag deelnemen aan het bestuur cq de politiek en dat je hiervoor geen ‘opgeleide politicus’ hoeft te zijn. Niet voor niets is het raadslidmaatschap en het statenlidmaatschap een part-time-functie, iets dat je naast je baan doet. De overtuiging die hierachter schuilt, is dat mensen met een baan met beide benen in de maatschappij staan en op deze manier beter weten wat er in de gemeente/provincie speelt. Daardoor kunnen ze ook de vertegenwoordigende taak beter uitvoeren.
Vicieuze cirkel
Het blijkt dat mensen met een praktische opleidingsachtergrond consequent ondervertegenwoordigd zijn op alle niveaus van het bestuur en de politiek. Hierdoor wordt een vicieuze cirkel in stand gehouden: omdat mensen (en met name jongeren) weinig tot geen andere mensen met een praktische opleidingsachtergrond in de gemeenteraad kennen, kan het idee postvatten dat de raad niet voor hen is bedoeld. Daardoor zullen ze minder geneigd zijn om bijvoorbeeld op een kieslijst voor de gemeenteraadsverkiezingen te gaan staan. Waardoor er dus ‘vanzelf’ minder mensen met een praktische opleidingsachtergrond in de gemeenteraad terecht komen.
Enthousiast maken voor lokaal bestuur
Om deze cirkel te doorbreken heeft het ministerie zich tot doel gesteld om jongeren met een praktische opleidingsachtergrond actief te benaderen en hen te enthousiasmeren om deel te nemen aan het decentrale bestuur. Dit doet het minserie in samenwerking met de Kiesmannen waarbij The Next Step Academy is opgezet. Het is een programma waarbij jongeren zich kunnen aanmelden en waar ook een mentorprogramma aan verbonden is.
mensen uit deze groepen stimuleren en activeren om politiek actief te worden. Daartoe geeft het ministerie opdracht voor geeft het subsidie aan projecten die hieraan bijdragen.
drempels in kaart brengen die mensen uit deze groepen ervaren om deel te nemen aan politiek en bestuur en deze verlagen. Daartoe laat het ministerie onderzoek uitvoeren en is het doorlopend met de doelgroepen in gesprek.
Indirecte winst
De inzet op divers en inclusief bestuur moet het politieke ambt aantrekkelijker maken voor grotere groepen mensen. Indirect draagt dit ertoe bij dat er genoeg mensen politiek actief willen blijven in het decentraal bestuur. Ook kan de inzet op divers en inclusief bestuur een positieve bijdrage leveren aan de variatie in standpunten die worden ingebracht c.q. worden vertegenwoordigd in het bestuur. Dit zorgt voor een rijker debat, waarin meer mensen zich kunnen herkennen.
Op zoek naar de juiste mensen
Hoe vind je de juiste mensen voor een goede, evenwichtige vertegenwoordiging in raden en Staten? De training Selecteren zonder vooroordelen kan uitkomst bieden. Met behulp van de training leert u (onbewuste) vooroordelen herkennen en voorkomt u dat de beste kandidaat niet op de juiste plek belandt. De training is ook beschikbaar in een variant die zich richt op selectieprocessen voor politieke ambtsdragers en selectieprocessen binnen politieke partijen. De training wordt gegeven door zelfstandige trainers die gecertificeerd zijn om het materiaal van het College te gebruiken, maar verder onafhankelijk werken.
