Screening kandidaat-wethouders
Na de verkiezingen komt het proces van coalitievorming op gang. In deze fase is het belangrijk om aandacht te besteden aan de integriteit van de beoogde bestuurders. In dat kader voeren de meeste gemeenten een risicoanalyse naar kandidaat-wethouders uit. Wat een risicoanalyse integriteit precies is en hoe u deze kunt vormgeven, leest u op deze pagina. Ook vindt u hieronder informatie over een wetsvoorstel dat op termijn het uitvoeren van een risicoanalyse integriteit voorschrijft en over hoe kandidaat-bestuurders een Verklaring Omtrent het Gedrag kunnen aanvragen (sinds 1 januari 2023 is dat verplicht).
Wat is een risicoanalyse integriteit?
Een risicoanalyse helpt om kwetsbaarheden tijdig te herkennen en maatregelen te nemen die mogelijke problemen moeten voorkomen. Er vindt daarom er een gesprek met de kandidaat-bestuurder plaats en moet deze een vragenlijst invullen. Ook wordt hij of zij onderworpen aan een openbaar bronnenonderzoek. Het is in het belang van de kandidaat zelf, maar ook voor de politieke partij en de gemeenteraad, om eventuele kwetsbaarheden transparant te maken. Het aan de voorkant voeren van het gesprek over integriteit zorgt er bovendien voor dat de kandidaat-bestuurder meer kennis en bewustzijn over dit onderwerp ontwikkelt.
Handleiding
Een onmisbare tool bij het voorbereiden en het vormgeven van een risicoanalyse integriteit is het Handboek integriteit en dan specifiek hoofdstuk 2: Werving, selectie en screening. Hierin wordt het gehele proces van het uitvoeren van een risicoanalyse toegelicht. Ook bevat het onder meer suggesties voor vragen die tijdens een risicoanalyse gesteld kunnen worden. U kunt ook het gehele Handboek integriteit raadplegen.
Voornemen wettelijke regeling
Uit onderzoek door I&O Research en DSP-Groep is gebleken dat de risicoanalyse voor verbetering vatbaar is. Zo weten kandidaat-bestuurders niet altijd wat hen te wachten staat, zijn de verantwoordelijkheden niet helder belegd en krijgt de gemeenteraad soms weinig tot geen informatie. Vanwege het grote publieke belang dat met de borging van bestuurlijke integriteit is gemoeid, wordt daarom gewerkt aan de wettelijke verankering van de risicoanalyse integriteit. Daarmee worden ook de belangrijkste kaders vastgelegd. Op 10 september 2025 heeft de Afdeling advisering van de Raad van State haar advies uitgebracht behorend bij het wetsvoorstel. Het advies wordt op dit moment bestudeerd. Mogelijk volgen nog enkele aanpassingen waarna de minister van BZK het bij de Tweede Kamer kan indienen. U kunt het wetsvoorstel en het advies desgewenst raadplegen.
Het wetsvoorstel zal nog niet in werking zijn getreden op het moment dat de screening van kandidaat-wethouders aan de orde is. Alle gemeenten zijn daarom in september 2025 bij brief opgeroepen om wel een risicoanalyse integriteit uit te voeren. Op het moment dat zicht is op het aannemen van het wetsvoorstel zal het Handboek integriteit – in lijn met het wetsvoorstel – worden geactualiseerd.
Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG)
Sinds 1 januari 2023 geldt op grond van artikel 36a, tweede lid, van de Gemeentewet dat een kandidaat-wethouder in het bezit moet zijn van een Verklaring Omtrent het Gedrag (hierna: VOG) die niet ouder dan drie maanden is. De VOG is een verklaring waaruit blijkt dat het strafrechtelijke gedrag van een kandidaat in het verleden geen bezwaar vormt voor het vervullen van de functie van bestuurder. De bestuurder moet dus (onder meer) strafrechtelijk integer zijn. Bij de aanvraag moet specifiek worden gekozen voor het screeningsprofiel ‘politieke ambtsdrager’. De screening wordt dan toegespitst op de te vervullen functie, waarbij het strafrechtelijk verleden van de afgelopen tien jaar onder de loep worden genomen. Justis, de screeningsautoriteit van het ministerie van Justitie en Veiligheid, is verantwoordelijk voor het verstrekken van de VOG. Het aanvragen van een VOG dient in ieder geval afgerond te zijn voordat de gemeenteraad overgaat tot benoeming (let op: kandidaten die geen VOG hebben gekregen, kunnen niet benoemd worden door de volksvertegenwoordiging). Kandidaat-wethouders doen er dus goed aan de VOG bijtijds aan te vragen: het duurt vijf dagen tot enkele weken voordat een VOG er is. Meer informatie over de VOG en het in gang zetten van een aanvraag voor kandidaat-bestuurders kan via de site van Justis.
Contact
Heeft u vragen naar aanleiding van bovenstaande? Dan kunt u contact opnemen met het ministerie van BZK door een e-mail sturen naar info.openbaarbestuur@minbzk.nl.