Van politieke ambtsdragers wordt verwacht dat zij van onbesproken gedrag zijn. Het ministerie van BZK faciliteert en ondersteunt daarom decentrale politieke ambtsdragers in het bevorderen van de integriteit en de omgang met integriteitsvraagstukken.
Hiervoor zijn er per fase van de integriteitscyclus verschillende producten en diensten ontwikkeld die (ook) zijn gebundeld in het Handboek integriteit. De focus ligt hierbij op drie onderdelen, te weten:
- werving, selectiefase en screening
- integriteitsnormen tijdens het ambt
- integriteitsdilemma’s en onderzoek
1. Werving- en selectiefase
Voor het werven van kandidaat-politici die van onbesproken gedrag zijn, bestaan hulpmiddelen die werving- en selectiecommissies kunnen inzetten. Zo is er de Handreiking integriteitstoetsing van kandidaten voor decentrale politieke partijen; voor het gebruik hiervan is een korte animatie (iets meer dan een minuut) ontwikkeld. De Handreiking is bedoeld voor de werving en selectie van kandidaten door een politieke partij. Dit document bevat alle informatie die relevant is in dit stadium plus negen praktische tools. De negen tools (hieronder geïllustreerd) zijn ook afzonderlijk samengevat in de korte en handige factsheet Tools voor de integriteit en weerbaarheid van kandidaat-volksvertegenwoordigers.
Gemeenteraadsverkiezingen 2026
In opmaat naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2026 zijn deze tools en allerlei aanvullende (verwijzingen naar) nuttige instrumenten ook centraal verzameld op een aparte webpagina. Hier is ook een inspirerend interview te vinden met burgemeester Han Weber van Zuidplas, die vertelt hoe hij in zijn gemeente in verkiezingstijd en daarbuiten werkt aan het thema weerbaarheid.
2. Integriteitsnormen tijdens het ambt
Tijdens de ambtsperiode ligt de primaire verantwoordelijkheid tot integer handelen bij de volksvertegenwoordigers en bestuurders zelf. Om de bestuurlijke integriteit te bevorderen is daarom in het Handboek integriteit de zelftest integriteit opgenomen. Hiermee worden politieke ambtsdragers in de gelegenheid gesteld om te reflecteren op het eigen gedrag in de context van integriteit. In het Handboek integriteit worden verder de belangrijkste (wettelijke) normen besproken. Om meer zicht te krijgen op de geldende integriteitsnormen zijn er enkele hulpmiddelen die gebruikt kunnen worden:
- Handboek integriteit. Dit bevat een opsomming van verschillende instrumenten opgenomen die ontwikkeld zijn om het gesprek over integriteit te voeren en volksvertegenwoordigers en bestuurders beter in staat stellen de juiste wet- en regelgeving toe te passen. Het gaat dan onder andere over belangenverstrengeling (bijvoorbeeld deelname aan beraadslaging en stemming), verboden handelingen, nevenfuncties, geheimhouding en aanbesteden.
- Een modelgedragscode voor volksvertegenwoordigers en (dagelijks) bestuurders (onderdeel van het Handboek). Dit model kan worden gebruikt ter inspiratie bij het vaststellen van een eigen gedragscode.
- Rechtspositiebesluit decentrale politieke ambtsdragers. Volksvertegenwoordigers en bestuurders moeten zich altijd kunnen verantwoorden over de vergoeding van kosten of het gebruik van voorzieningen. Ze moeten verantwoord met publiek geld omgaan en hun kosten inzichtelijk kunnen maken. De regels hierover zijn opgenomen in het rechtspositiebesluit decentrale politieke ambtsdragers. Dit besluit regelt de arbeidsvoorwaarden, rechten en plichten van politieke ambtsdragers op lokaal en regionaal niveau. Het bepaalt onder andere hun vergoedingen, werktijden, verlof en ontslagmogelijkheden.
3. Bij integriteitsdilemma's en -onderzoek
Om de juiste stappen te doorlopen bij een mogelijke integriteitsdilemma of – schending heeft het ministerie van BZK een handreiking opgesteld met bouwstenen om te komen tot een modelprotocol voor de omgang met (vermoedens van) integriteitsschendingen. Dit heeft als doel om decentrale overheden handvatten te bieden bij het behandelen van vermeende of daadwerkelijke integriteitsschendingen. Bij een mogelijke integriteitsschending is het belangrijk om het proces zorgvuldig te doorlopen.
- Volksvertegenwoordigers kunnen hiervoor terecht bij de griffier (of bij een medewerker van de griffie), de commissaris van de Koning/burgemeester of de provincie-/gemeentesecretaris. In sommige gevallen kan het raadzaam om aan te kloppen binnen de politieke partij of bij een (externe) vertrouwenspersoon.
- Bestuurders kunnen hiervoor terecht bij de commissaris van de Koning/burgemeester of de provincie-/gemeentesecretaris. In sommige gevallen kan het raadzaam om aan te kloppen binnen de politieke partij of bij een (externe) vertrouwenspersoon.
Speciaal voor burgemeesters, commissarissen van de Koning en dijkgraven is het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers (SIPA) in het leven geroepen. Het steunpunt biedt alert, onafhankelijk en vakkundig advies over de aanpak van mogelijke integriteitsschendingen. Heeft u na het lezen van deze pagina nog vragen over bestuurlijke integriteit? Dan kunt u contact opnemen met het ministerie van BZK via info.openbaarbestuur@minbzk.nl.